Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΠΑΥΛΙΔΗ
ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΠΘ
ΣΤΗΝ
ΕΚΔΗΛΩΣΗ –ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΥ ΟΡΓΑΝΩΣΑΝ ΟΙ
ΣΕΠΕ
ΖΑΚΥΝΘΟΥ-ΕΝΩΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΚΑΙ ΕΛΜΕΖ,
ΤΟ
ΣΑΒΒΑΤΟ 15.3.25 ΣΤΗ ΛΕΣΧΗ «Ο ΖΑΚΥΝΘΟΣ» ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ
ΣΧΟΛΕΙΩΝ :
ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ Ή ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ
ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΣΗ;»
Συμμετέχοντας σε αυτή την
εκδήλωση, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με το επίμαχο ζήτημά μας: την αξιολόγηση
που η κυβέρνηση επιχειρεί να επιβάλει στους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως περιγράφεται στον περιβόητο νόμο 4823/2021,
και συγκεκριμένα στο άρθρο 67.
Δεν θα σας κουράσω, ούτε θέλω να
κάνω κάτι άχαρο, αλλά θεωρώ σημαντικό να έχουμε όλοι μια γεύση του τι επιδιώκει
η κυβέρνηση. Σας προτρέπω, λοιπόν, να βρείτε τον νόμο 4823/2021 και
συγκεκριμένα το άρθρο 67, το οποίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, ώστε να
αποκτήσετε προσωπική αντίληψη της κυβερνητικής προσέγγισης στο θέμα.
Για να έχουμε, όμως, μια βάση
αναφοράς, θα ήθελα εν τάχει να αναφερθώ σε ορισμένα βασικά σημεία της
αξιολόγησης, τα οποία κατανέμονται σε πέντε πεδία.
1.
Προετοιμασία Διδασκαλίας
Οι αξιολογητές θα
βαθμολογήσουν:
·
Τον
σχεδιασμό του μαθήματος.
·
Την
προετοιμασία του εκπαιδευτικού υλικού και των δραστηριοτήτων.
·
Τον
καθορισμό διδακτικών στόχων.
·
Την
επιλογή και τη συνεκτικότητα των δραστηριοτήτων.
·
Την
εφαρμογή πρακτικών διαφοροποιημένης μάθησης.
·
Την
αξιοποίηση σύγχρονων τεχνικών διδασκαλίας.
·
Την
εναρμόνιση του μαθήματος με τα προγράμματα σπουδών και τις γνωστικές ανάγκες
των μαθητών.
·
Την
αξιοποίηση ψηφιακών μέσων και τη γενικότερη μεθοδολογία διδασκαλίας.
2.
Ετοιμότητα ως προς το Γνωστικό
Αντικείμενο
Θα βαθμολογηθούν:
·
Η
επιστημονική εγκυρότητα της διδασκαλίας.
·
Ο
βαθμός επικαιροποίησης της γνώσης.
·
Η
ικανότητα μετασχηματισμού της ακαδημαϊκής γνώσης σε σχολική γνώση.
3.
Διδακτική Μεθοδολογία και
Πρακτικές
Σε αυτό το πεδίο αξιολογείται:
·
Η
χρήση συμμετοχικών διδακτικών στρατηγικών και τεχνικών.
·
Η
διαχείριση του χρόνου.
·
Η
ενεργή και ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία.
·
Η
σύνδεση του μαθήματος με την προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών.
·
Η
αξιοποίηση εποπτικών μέσων και τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών.
·
Η
ενθάρρυνση συνεργατικών και διαθεματικών δραστηριοτήτων.
·
Η
σαφήνεια των οδηγιών προς τους μαθητές.
4.
Παιδαγωγικό Κλίμα και Διαχείριση της
Τάξης
Οι αξιολογητές θα
εξετάσουν:
·
Τη
συμβολή του εκπαιδευτικού στη δημιουργία θετικού μαθησιακού κλίματος.
·
Την
προώθηση πνεύματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού μεταξύ εκπαιδευτικού και
μαθητών.
·
Την
πρόβλεψη και επίλυση προβλημάτων πειθαρχίας.
·
Την
επίδραση του εκπαιδευτικού στη στάση των μαθητών απέναντι στη μάθηση.
·
Την
ενθάρρυνση της ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών.
·
Την
αποδοχή της διαφορετικότητας στην τάξη.
·
5.
Αναστοχασμός στη Διδασκαλία –
Αυτοαξιολόγηση του Εκπαιδευτικού
Σε αυτό το πεδίο, θα
αξιολογηθεί:
·
Η
ικανότητα του εκπαιδευτικού να αναστοχάζεται τη διδασκαλία του και να προβαίνει
σε βελτιώσεις.
Ουσιαστικά,
το νέο σύστημα αξιολόγησης επαναφέρει τους επιθεωρητές στα σχολεία, με τον
τίτλο του «Επόπτη Ποιότητας Εκπαίδευσης». Οι σχολικοί σύμβουλοι και οι
διευθυντές θα λειτουργήσουν ως επιθεωρητές, μπαίνοντας στις τάξεις και
καταγράφοντας αποσπασματικά στιγμιότυπα του εκπαιδευτικού έργου, με σκοπό να
βαθμολογήσουν τους εκπαιδευτικούς σε αυτές τις τέσσερις κλίμακες.
Η αξιολόγηση αυτή εγείρει
σοβαρούς προβληματισμούς και συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο του εκπαιδευτικού,
την ποιότητα της διδασκαλίας και το κατά πόσο μια τέτοια διαδικασία μπορεί να
συμβάλει στην πραγματική βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου.
Ο εκπαιδευτικός υποστηρίζει τη
διδασκαλία και το παιδαγωγικό του έργο μέσω της κριτικής επανεξέτασης των
πρακτικών του, του εντοπισμού των προβληματικών σημείων της διδασκαλίας και της
εύρεσης λύσεων για την αντιμετώπισή τους.
Δεν αναφέρθηκα καθόλου στον λόγο
που αφορά την αξιολόγηση των σχολικών μονάδων. Τώρα, μπορούμε με μεγάλη άνεση
να διαπιστώσουμε - νομίζω όλες και όλοι μας - ότι πράγματι αυτά είναι στοιχεία
του εκπαιδευτικού έργου. Όλα όσα ανέφερα αφορούν στιγμές που λαμβάνουν χώρα
μέσα στην τάξη, σχετίζονται άμεσα με την εκπαιδευτική διαδικασία. Ωστόσο, ένα σημαντικό ερώτημα προκύπτει: οι
αξιολογητές θα μετρήσουν και θα βαθμολογήσουν τους εκπαιδευτικούς σε τέσσερις
κλίμακες μέσα από στιγμιότυπα, μέσα από αποσπασματικές καταγραφές όλων αυτών
που σας ανέφερα. Δηλαδή, θα αξιολογήσουν μέσα από τυπικές, στιγμιαίες
παρατηρήσεις ενός ασύλληπτου σε εύρος έργου.
Επιπλέον,
θα επιχειρήσουν να αναλύσουν ακόμη και την επίδραση του εκπαιδευτικού έργου
στον ψυχισμό των μαθητών και των μαθητριών, προσπαθώντας να μετρήσουν τα
αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας. Ένα αμείλικτο ερώτημα τίθεται εδώ: από πού
προκύπτει ότι οι αξιολογητές θα είναι σε θέση να έχουν επαρκή γνώση και σαφή
αντίληψη της ανταπόκρισης των εκπαιδευτικών σε όλα αυτά τα ζητήματα; Πώς θα
μπορούν να γνωρίζουν σε βάθος την παιδαγωγική προσέγγιση κάθε εκπαιδευτικού, με
δεδομένες τις δυσκολίες και τις αντιφατικές καταστάσεις που επικρατούν σε κάθε
τάξη; Τι είδους υπερφυσική αντιληπτική ικανότητα θα πρέπει να διαθέτουν αυτοί
οι αξιολογητές;
Η
κυβέρνηση φαίνεται να θεωρεί ότι οι αξιολογητές, δηλαδή οι διευθυντές σχολείων
και οι σχολικοί σύμβουλοι, θα μπορούν να πραγματοποιούν αυτή την αξιολόγηση με
αντικειμενικό και δίκαιο τρόπο.
Όμως, πρόκειται για ανθρώπους σαν όλους τους άλλους εκπαιδευτικούς. Θα είναι
αυτοί ικανοί να ταξινομήσουν τους εκπαιδευτικούς σε τέσσερις κατηγορίες,
εξετάζοντας πτυχές που αγγίζουν όχι μόνο την εργασία τους αλλά και τον ψυχισμό
των μαθητών και των μαθητριών τους, καθώς και τις εσωτερικές διεργασίες και
συναισθηματικές καταστάσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών;
Όσοι
και όσες αντιλαμβάνονται την πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού έργου και τη
συνθετότητά του, δεν θα διανοούνταν να προτείνουν ένα τέτοιο σύστημα
αξιολόγησης. Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε
παιδαγωγική ουσιαστική αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών. Ωστόσο, η
κυβέρνηση επιδιώκει πεισματικά να εφαρμόσει την αξιολόγηση, αξιοποιώντας κάθε
μέσο, ακόμα και την καταστολή, για να εισάγει τους επιθεωρητές μέσα στις
τάξεις.
Το
ζήτημα της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς
αφορά τον χαρακτήρα της δημόσιας εκπαίδευσης. Επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο
θα υλοποιείται το εκπαιδευτικό έργο, ενώ η επιβολή μηχανισμών αξιολόγησης και η
προσαρμογή των εκπαιδευτικών στη διαδικασία της επίβλεψης από επιθεωρητές θα
αλλάξει τόσο το περιεχόμενο της διδασκαλίας όσο και τις σχέσεις με τους μαθητές
και τις μαθήτριες.
Η αξιολόγηση δεν αποτελεί ένα
αυτόνομο ζήτημα. Τα συνδικαλιστικά όργανα των εκπαιδευτικών έχουν επισημάνει
επανειλημμένα ότι πρέπει να εξετάζεται σε συνάρτηση με τις ευρύτερες αλλαγές
στη δημόσια εκπαίδευση. Συνδέεται άμεσα
με τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, με την ίδρυση "Ονάσειων"
σχολείων εντός του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος, με τις νέες διαδικασίες
επιλογής και διεύθυνσης των εκπαιδευτικών, καθώς και με τις μεθόδους επιλογής
των μαθητών στα δημόσια σχολεία.
Παράλληλα, η αξιολόγηση των
εκπαιδευτικών έχει προεκτάσεις και συνέπειες που ξεπερνούν το στενό πλαίσιο της
εκπαίδευσης. Δεν είναι τυχαίο ότι
συνδέεται με την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίηση βασικών δημόσιων
αγαθών, όπως οι συγκοινωνίες, η υγεία, η παιδεία, ο πολιτισμός, το νερό και το
ρεύμα. Μόνο όσοι επιδιώκουν να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη μπορούν να
αντιμετωπίζουν την αξιολόγηση ως ένα τεχνικό και αποκομμένο ζήτημα.
Το
πώς θα επηρεάσει η αξιολόγηση το έργο των εκπαιδευτικών είναι μια μεγάλη
συζήτηση. Ωστόσο, μπορούμε να εστιάσουμε σε δύο κύρια σημεία:
1. Στον
αυστηρό έλεγχο του περιεχομένου της διδασκαλίας.
2. Στον
διαρκή έλεγχο του τι κάνουν οι εκπαιδευτικοί μέσα στην τάξη.
Ο επιθεωρητής θα εισέρχεται στην
τάξη και θα δημιουργήσει ένα καθεστώς φόβου και επιτήρησης. Ο διευθυντής του
σχολείου θα αναλάβει ταυτόχρονα τον ρόλο του επιθεωρητή, ενώ σταδιακά θα
φτάσουμε σε ένα καθεστώς όπου ο διευθυντής θα προσλαμβάνει και θα απολύει
προσωπικό, όπως προβλέπεται για τα αυτόνομα σχολεία που προωθεί η κυβέρνηση.
Σε
αυτές τις συνθήκες, το εκπαιδευτικό έργο θα περιοριστεί και κάθε προσπάθεια των
εκπαιδευτικών να αναδείξουν σύγχρονα ζητήματα και να ευαισθητοποιήσουν τους
μαθητές απέναντι σε κρίσιμα κοινωνικά θέματα θα κατασταλεί. Το μάθημα δεν θα
μπορεί πλέον να είναι επίκαιρο και ζωντανό, καθώς η κριτική σκέψη και η
αμφισβήτηση των κυρίαρχων κοινωνικών δομών θα θεωρούνται επικίνδυνες πρακτικές.
Τα πρόσφατα περιστατικά δείχνουν
την κατεύθυνση που επιθυμεί η κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η
περίπτωση της δασκάλας Ελευθερίας Παλαιστίδου, η οποία κλήθηκε σε απολογία
επειδή επιχείρησε να δημιουργήσει, μαζί με τους μαθητές της, ένα εικαστικό έργο
για την ειρήνη στην Παλαιστίνη. Η ίδια κατηγορήθηκε ότι "κάνει εξωτερική
πολιτική" και ότι δεν έχει το δικαίωμα να εκφράζει τέτοιες απόψεις μέσα
στην τάξη.
Το γεγονός αυτό, και άλλα
παρόμοια, αποδεικνύουν ότι το ζήτημα της αξιολόγησης συνδέεται άμεσα με τη
συνολική μετάλλαξη της δημόσιας εκπαίδευσης. Η ελευθερία της διδασκαλίας
βρίσκεται υπό απειλή, και το εκπαιδευτικό έργο κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα
γραφειοκρατικό και ελεγχόμενο σύστημα, μακριά από τις πραγματικές ανάγκες της
κοινωνίας και των μαθητών μας.
Ας σκεφτούμε την ΕΔΕ που
παραγγέλθηκε για τους εκπαιδευτικούς της Βέροιας, οι οποίοι έφεραν στην πόλη
την κόρη του Τσε Γκεβάρα, μιας από τις σημαντικότερες μορφές της παγκόσμιας
ιστορίας, που συνδέεται με τους αγώνες των λαών για την κοινωνική χειραφέτηση.
Αυτή η πρωτοβουλία δρομολογήθηκε, αλλά τελικά μπήκε στο συρτάρι, λόγω των
έντονων αντιδράσεων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρξε
και άλλη εκδήλωση, όπου ιστορικός μίλησε για την απελευθέρωση της Βέροιας από
τον ΕΛΑΣ. Αυτή η εκδήλωση, επίσης, δρομολογήθηκε, αλλά καταγγελίες από
κομματικές οργανώσεις της Νέας Δημοκρατίας την εμπόδισαν να πραγματοποιηθεί,
λόγω ισχυρής αντίστασης και κοινωνικής κατακραυγής. Οι προθέσεις είναι, όμως,
ξεκάθαρες.
Ας μιλήσουμε παιδαγωγικά. Πιστεύω
ότι στην αίθουσα αυτή υπάρχουν δάσκαλοι και δασκάλες, τόσο της πρωτοβάθμιας όσο
και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που θα κατανοήσουν απόλυτα το ζήτημα.
Επίσης, ελπίζω πως και οι γονείς που παρακολουθούν την εκδήλωση θα αντιληφθούν
τη σημασία του θέματος.
Η
σύνδεση της διδασκαλίας με όσα συμβαίνουν έξω από την τάξη, με τα βασικά
ζητήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα, έχει τεράστια παιδαγωγική αξία. Αυτό
αφορά τη νοηματοδότηση της μαθησιακής προσπάθειας των μαθητών και μαθητριών,
την οικοδόμηση στη συνείδησή τους ενός ουσιαστικού νοήματος για τη γνωσιακή και
μαθησιακή τους δραστηριότητα. Από πού, λοιπόν, προκύπτει το βασικό κίνητρο των
παιδιών για μάθηση; Από το ενδιαφέρον και το νοιάξιμο.
Είναι
ένα παιδαγωγικό πρόβλημα που γνωρίζουν καλά οι γονείς: πολλά παιδιά συχνά δεν
δείχνουν ενδιαφέρον για τη μάθηση. Πώς θα προκύψει, λοιπόν, το ενδιαφέρον και
το κίνητρο; Μέσα από την κατανόηση του κόσμου που ζουν και θα ζήσουν ως
ενήλικες. Το βασικό κίνητρο για να αναγνωρίσουμε βαθιά την ανθρώπινη
πραγματικότητα είναι η διάθεση να ενδιαφερθούμε για αυτήν. Θέλουμε να διαπαιδαγωγήσουμε
ανθρώπους που θα ζήσουν ενεργά στον κόσμο, που θα αξιοποιήσουν τα επιτεύγματα
του παρελθόντος, αλλά θα σηκώσουν στους ώμους τους και τις προκλήσεις του
παρόντος, αναζητώντας νέες λύσεις.
Οι μεγάλες μορφές της
παιδαγωγικής σκέψης έχουν μιλήσει γι' αυτά τα ζητήματα. Ο John Dewey, ο μεγάλος
συνεργάτης και μαθητής του William Kilpatrick, εισηγήθηκε τη μέθοδο project,
μια προσέγγιση που αφορά την ερευνητική δραστηριότητα των παιδιών για όσα
συμβαίνουν στην κοινότητα και την κοινωνία, αξιοποιώντας όλα τα εφόδια που τους
δίνει η διδασκαλία μέσα στην τάξη. Αυτές τις αρχές υποστήριξαν και οι
ριζοσπάστες παιδαγωγοί, όπως ο Freire
συμπεριλαμβανομένων
των μαρξιστών παιδαγωγών, όπως ο Anton Makarenko και ο δικός μας Δημήτρης
Γληνός.
Ο
Γληνός επεσήμανε ότι η μόρφωση
δεν
είναι απλώς ζήτημα γνώσεων, αλλά ζήτημα ζωής.
Εκπαιδεύουμε
τα παιδιά μας για να ζήσουν δημιουργικά και ενεργητικά,
με
αξιοπρέπεια και με το κεφάλι ψηλά.
Ωστόσο,
η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, με την εισαγωγή επιθεωρητών μέσα στην τάξη και
τον μόνιμο επιθεωρητή υπό την ιδιότητα του διευθυντή, αποσκοπεί στη μετατροπή
της διδασκαλίας σε μια διαδικασία μετάδοσης τυποποιημένων, μετρήσιμων γνώσεων.
Αυτό δεν καλλιεργεί την ουσιαστική μόρφωση, αλλά στοχεύει στη διαμόρφωση
συγκεκριμένων δεξιοτήτων, που περιορίζουν τη σκέψη των παιδιών σε εκτελεστικές
λειτουργίες.
Η δημιουργική και κριτική σκέψη
δεν μπορεί να διδαχθεί με μηχανιστικό τρόπο. Χρειάζεται καθημερινή παιδαγωγική
επαφή με εκπαιδευτικούς που σκέφτονται πρωτότυπα και κριτικά. Αν οι δάσκαλοι
και οι δασκάλες λειτουργούν υπό συνεχή επιτήρηση και αξιολογούνται βάσει
τυποποιημένων κριτηρίων, αυτό το πνεύμα ελευθερίας και δημιουργικότητας θα
κατασταλεί. Η διδασκαλία δεν είναι ποτέ
μετρήσιμη με απόλυτο τρόπο. Ενέχει εγχειρήματα που δεν έχουν προκαθορισμένο
αποτέλεσμα και απαιτούν συνεχή προσαρμογή.
Γονείς
και εκπαιδευτικοί, ας συμφωνήσουμε σε κάτι: η πρωτότυπη διδασκαλία, που
καλλιεργεί τη φαντασία, την τόλμη και την κριτική σκέψη, δεν είναι ποτέ αρεστή
στην εξουσία. Η εξουσία επιδιώκει τη χειραγώγηση, και οι κοινωνίες του
σύγχρονου ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου βασίζονται στη διαμόρφωση ανθρώπων
που λειτουργούν υπό επιτήρηση. Οι εκπαιδευτικοί που επιδιώκουν να καλλιεργήσουν
ελεύθερη σκέψη και παιδαγωγική ευαισθησία θα βρίσκονται πάντα απέναντι σε αυτή
τη λογική.
Η
εκπαίδευση δεν είναι μηχανιστική διαδικασία, αλλά ζωντανή και δυναμική
αλληλεπίδραση. Ας διατηρήσουμε αυτή την παιδαγωγική ελευθερία ζωντανή, ώστε τα
παιδιά μας να μεγαλώσουν σκεπτόμενα, δημιουργικά και ελεύθερα.
Ποιος έχει την αυταπάτη ότι η
εξουσία μπορεί να ενθαρρύνει τέτοιες πρακτικές; Οι επιθεωρητές στα σχολεία δεν
βρίσκονται εκεί για να ενισχύσουν τη δημιουργική διδακτική δραστηριότητα των
εκπαιδευτικών. Αντιθέτως, αποτελούν φορείς της εξουσίας, αντιπροσώπους της που
επισκέπτονται τις τάξεις για να ελέγξουν τους δασκάλους. Η αυτονομία που κάποτε
είχαν οι εκπαιδευτικοί περιορίζεται συνεχώς.
Το ζήτημα της αξιολόγησης των
εκπαιδευτικών
Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα
που επηρεάζει την αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών είναι η ίδια η
κατάσταση των σχολείων μας. Αυτά προσφέρουν πολύ λιγότερα από όσα χρειάζονται
οι μαθητές, τόσο σε επίπεδο πολιτιστικής και σωματικής καλλιέργειας όσο και σε
πνευματική ανάπτυξη. Οι γονείς καλούνται να καλύψουν αυτά τα κενά με προσωπικά
έξοδα, ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες. Το θέατρο, η μουσική, η
γενικότερη σωματική καλλιέργεια δεν αποτελούν προτεραιότητα στο δημόσιο
σχολείο, το οποίο παραμένει φτωχό, αντανακλώντας τη φτώχεια της κοινωνίας.
Η
αξιολόγηση, όπως σχεδιάζεται, δεν αποσκοπεί στη βελτίωση του εκπαιδευτικού
συστήματος. Αντιθέτως, θα χρησιμοποιηθεί για να χρεώσει στους εκπαιδευτικούς
τις ελλείψεις και τα προβλήματα της δημόσιας εκπαίδευσης. Μέσα από στατιστικά στοιχεία, που συχνά είναι αυθαίρετα και δεν
αποτυπώνουν την πραγματική κατάσταση, το κράτος θα παρουσιάσει μια ψευδή
εικόνα, αποπροσανατολίζοντας την κοινωνία. Η πραγματική ευθύνη για τα προβλήματα
της δημόσιας εκπαίδευσης ανήκει στις πολιτικές δυνάμεις και στα οικονομικά
συμφέροντα που οδήγησαν στη φτωχοποίηση της κοινωνίας και την αποδυνάμωση των
δημόσιων υπηρεσιών.
Η αξιολόγηση ως μηχανισμός πίεσης
Η
αξιολόγηση θα λειτουργήσει ως ένας εσωτερικός μηχανισμός συνεχούς πίεσης προς
τους εκπαιδευτικούς. Θα
τους αναγκάσει να προσπαθούν διαρκώς να επιτύχουν περισσότερα με όλο και
λιγότερους πόρους, να βρίσκουν μόνοι τους λύσεις στα προβλήματα, να
αναλαμβάνουν ευθύνες που δεν τους αναλογούν. Ουσιαστικά, το δημόσιο σχολείο θα
βυθιστεί σε μια θάλασσα γραφειοκρατίας, με τους εκπαιδευτικούς να αφιερώνουν
πολύτιμο χρόνο στη συμπλήρωση εγγράφων αντί στη διδασκαλία και τη στήριξη των
μαθητών τους.
Η
διαδικασία αυτή εγκαθιδρύει ένα καθεστώς θεσμικά οργανωμένης και συστηματικής
δυσπιστίας προς τους εκπαιδευτικούς.
Αντί να αναγνωρίζεται η επιστημονική και επαγγελματική τους επάρκεια, θα
βρίσκονται υπό συνεχή έλεγχο, αναγκασμένοι να αποδεικνύουν διαρκώς την
ικανότητά τους να διδάσκουν. Οι εκπαιδευτικοί έχουν σπουδάσει, έχουν αποκτήσει
εμπειρία και γνώσεις, και ωστόσο αντιμετωπίζονται ως ανεπαρκείς, ως
επαγγελματίες που χρειάζονται διαρκή επιτήρηση.
Η αντίσταση των εκπαιδευτικών
Η
αντίδραση των εκπαιδευτικών απέναντι στην αξιολόγηση δεν είναι τυχαία. Αποτελεί
υπεράσπιση της αξιοπρέπειάς τους, αλλά και του ρόλου τους στην εκπαίδευση. Ο
δάσκαλος δεν είναι απλώς ένας υπάλληλος που πρέπει να συμμορφώνεται με εντολές
– είναι παιδαγωγός, επιστήμονας και κοινωνικός λειτουργός. Η επιβολή ενός
μηχανισμού συνεχούς επιτήρησης υπονομεύει το κύρος και την αυτονομία του.
Οι
εκπαιδευτικοί, όμως, αντιστέκονται. Παίρνουν ρίσκα, απορρίπτουν τη λογική της
υποταγής, διατηρούν την αυτοπεποίθησή τους και υπερασπίζονται το έργο τους. Δεν
αποδέχονται την επιτήρηση ως αναγκαία συνθήκη της δουλειάς τους, γιατί
γνωρίζουν ότι η αποστολή τους δεν είναι να εξυπηρετήσουν γραφειοκρατικές
διαδικασίες, αλλά να διαμορφώσουν την αυριανή κοινωνία.
Θέλετε ένα κραυγαλέο παράδειγμα,
μια κραυγαλέα απόδειξη για να δείτε ότι η αξιολόγηση έχει πλέον απολύτως εμφανείς
δυναμικές; Ας πάμε σε αυτό που συγκλονίζει πραγματικά την ελληνική κοινωνία: το έγκλημα των Τεμπών.
Φίλες και φίλοι, ποιοι ήταν αυτοί
που προειδοποίησαν την ελληνική κοινωνία, την πολιτεία και την κυβέρνηση για
τον κίνδυνο ενός μεγάλου ατυχήματος; Οι εργαζόμενοι στον σιδηρόδρομο! Στις 7
Φεβρουαρίου 2023, λίγες εβδομάδες πριν από το τραγικό συμβάν, η Δημοκρατική
Ενωτική Κίνηση Σιδηροδρομικών εξέδωσε ανακοίνωση, στην οποία τόνιζε ότι είχαν
ήδη συμβεί δύο ατυχήματα τις προηγούμενες ημέρες. Προειδοποίησαν για τον
κίνδυνο που ερχόταν, κατήγγειλαν την έλλειψη μέτρων ασφαλείας και δήλωσαν
ξεκάθαρα: «Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται για να δούμε κροκοδείλια
δάκρυα και υποκριτικές διαπιστώσεις».
Ήταν λοιπόν ένας κίνδυνος
γνωστός, ένας κίνδυνος που οι εργαζόμενοι έφεραν στο προσκήνιο. Και πώς
απάντησε η κυβέρνηση; Ποια συμπεράσματα έβγαλε από την οργή της κοινωνίας; Στις
5 Μαρτίου, στη Βουλή, ο ίδιος ο πρωθυπουργός μίλησε για άρση της μονιμότητας
στο Δημόσιο, για αξιολόγηση των εργαζομένων στο Δημόσιο και για είσοδο ξένου
οργανισμού στον ΟΣΕ.
Ας το πούμε ξεκάθαρα: Διεθνώς, με
τη σφραγίδα διεθνών οργανισμών, δρομολογείται η άρση της μονιμότητας στο
Δημόσιο και η πλήρης αποσταθεροποίηση των εργασιακών σχέσεων. Οι εκπαιδευτικοί
που νομίζουν ότι η αξιολόγηση είναι ένα αδιάφορο μέτρο που θα περάσει
αναίμακτα, κάνουν λάθος. Η αξιολόγηση
είναι ένας μηχανισμός που συνδέεται άμεσα με την άρση της μονιμότητας. Το είπε
ξεκάθαρα ο πρωθυπουργός: Αυτό είναι το επόμενο βήμα.
Η
αξιολόγηση δεν μπορεί να είναι αποδεκτή στην εκπαίδευση, γιατί το εκπαιδευτικό
έργο είναι μη μετρήσιμο. Μπορούμε να προσδιορίσουμε τις ποιοτικές του
διαστάσεις στη θεωρία, αλλά δεν μπορούμε να τις μετρήσουμε ποσοτικά. Δεν είναι
ένα έργο που μπορεί να αποτυπωθεί με αριθμούς.
Το
εκπαιδευτικό έργο είναι μια σχέση μεταξύ υποκειμένων: των εκπαιδευτικών και των
μαθητών. Οι μαθητές φέρουν μαζί τους τη συνείδησή τους, τη συναισθηματική τους
κατάσταση, το χαρακτήρα τους, τις οικογενειακές και κοινωνικές τους καταβολές.
Οι εκπαιδευτικοί έχουν μια τεράστια ευθύνη απέναντί τους, μια ευθύνη που
διαρκεί κάθε στιγμή μέσα στη σχολική ζωή. Και δεν είναι δεδομένο ότι, όσο καλά
εκπαιδευμένοι κι αν είναι, θα έχουν πάντα τις κατάλληλες λύσεις. Δεν είναι
μηχανές, δεν είναι απλά εργαλεία.
Τι είδους
εκπαιδευτικούς θέλουμε λοιπόν;
Πρώτον, θέλουμε
εκπαιδευτικούς με ζωντανή σκέψη.
Όχι απλούς φορείς πληροφοριών. Η
κριτική σκέψη και η δημιουργικότητα είναι απαραίτητες για να καλλιεργήσουν την
κριτική σκέψη και στους μαθητές τους. Μπορεί όμως να αναπτυχθεί η κριτική σκέψη
ενός εκπαιδευτικού σε καθεστώς επιτήρησης από τον επιθεωρητή; Μπορεί να
υπάρξουν εκπαιδευτικοί όπως η Παλαιστίδου ή οι διδάσκοντες του Λυκείου Βέροιας,
όταν θα έχουν τους επιθεωρητές μέσα στις τάξεις τους;
Δεύτερον, θέλουμε
εκπαιδευτικούς με ηθική δέσμευση.
Με συνείδηση της αποστολής τους,
με αφοσίωση στους μαθητές τους, στην κοινωνία, στα παιδιά όλων των ανθρώπων.
Όχι σε καριέρα, όχι σε επίδειξη, όχι σε συλλογή τίτλων, αλλά στις ανάγκες των
μαθητών. Μπορεί να καλλιεργηθεί αυτή η αφοσίωση όταν ο εκπαιδευτικός
υποχρεώνεται να δώσει μια παράσταση τέλειας διδασκαλίας για να ικανοποιήσει τον
επιθεωρητή; Όταν πρέπει να προσαρμόζεται στις ιδεολογικές και πολιτικές
απαιτήσεις της διοίκησης;
Τρίτον, θέλουμε
εκπαιδευτικούς που να μπορούν να επικοινωνούν συναισθηματικά.
Η παιδαγωγική σχέση είναι πρωτίστως
συναισθηματική. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να μπορούν να συγκινούνται, να
ενθουσιάζονται και να εμπνέουν. Μπορεί να συμβεί αυτό σε συνθήκες ανταγωνισμού
μεταξύ των σχολικών μονάδων για χρηματοδότηση και επιβίωση; Σε συνθήκες
αποξένωσης μεταξύ των εκπαιδευτικών; Σε συνθήκες εργασιακής εξουθένωσης και
άγχους για το μέλλον τους;
Τα
παραπάνω στοιχεία μπορούν να προκύψουν μόνο σε ένα περιβάλλον που υποστηρίζει
τους εκπαιδευτικούς, τους παρέχει σταθερότητα και τους επιτρέπει να εργάζονται
με ενθουσιασμό. Η αξιολόγηση, όμως, δεν στοχεύει σε αυτό. Στοχεύει στη διάλυση
του δημόσιου σχολείου και στην αποσταθεροποίηση των εκπαιδευτικών. Και αυτό
είναι κάτι που δεν πρέπει να επιτρέψουμε. Επιτρέψτε μου να
σας μεταφέρω κάτι που άκουσα σε μια άλλη εκδήλωση, όταν ένας συνάδελφος με
αρκετά χρόνια στην εκπαίδευση μοιράστηκε την εμπειρία του:
"Κάποτε πήγαινα στο σχολείο με
χαρά. Τώρα, δεν μπορώ πια να το κάνω".
Αυτή
η συναισθηματική κατάσταση, που αφαιρεί από τους εκπαιδευτικούς τη χαρά για το
λειτούργημά τους, απαιτεί διαφορετικές συνθήκες και σχέσεις. Χρειάζεται
συνεργασία μέσα στα σχολεία αλλά και μεταξύ των σχολείων. Απαιτεί εργασιακή
ασφάλεια και όχι επισφάλεια. Άλλωστε, οι εκπαιδευτικοί δεν διδάσκουν μόνο, αλλά
και διδάσκονται. Δεν μορφώνουν μόνο, αλλά και διαμορφώνονται. Και αυτό δεν
συμβαίνει βάσει των παρατηρήσεων κάποιου επιθεωρητή, αλλά σε βάθος χρόνου, μέσα
από τις συνθήκες εργασίας, το ίδιο το έργο τους και τον τρόπο με τον οποίο το
υλοποιούν και βιώνουν τα αποτελέσματά του.
Η
αξιολόγηση δεν σχετίζεται με την ενίσχυση και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών
και των σχολείων.
Τα σχολεία μας είναι φτωχά, ανεπαρκή για τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες.
Χρειαζόμαστε σχολεία που να καλλιεργούν τόσο τον πολιτισμό όσο και τη σωματική
και ψυχική υγεία των παιδιών.
Η αξιολόγηση δεν αποσκοπεί στην
ενίσχυση των σχολείων. Είναι μια πρακτική ελέγχου, όχι στήριξης, και δεν
σχετίζεται με παράγοντες που πραγματικά βελτιώνουν το εκπαιδευτικό έργο.
Ποιοι
είναι αυτοί οι παράγοντες;
·
Σωστή προπτυχιακή εκπαίδευση: Τα πανεπιστήμια έχουν την
ευθύνη να διαμορφώνουν εκπαιδευτικούς με ουσιαστική παιδαγωγική και διδακτική
κατάρτιση.
·
Μετεκπαίδευση και δια βίου μάθηση: Η επαγγελματική εξέλιξη των
εκπαιδευτικών απαιτεί δωρεάν, ποιοτική μετεκπαίδευση, όχι ακριβά προγράμματα
που τους επιβαρύνουν οικονομικά.
·
Επιμόρφωση χωρίς δίδακτρα: Είναι απαράδεκτο τα
πανεπιστήμια να βγάζουν χρήματα από προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών.
Αυτή είναι υποχρέωση της πολιτείας και του δημόσιου πανεπιστημίου.
·
Συναδελφικές σχέσεις και συνεργασία: Η εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει
να λειτουργεί συλλογικά. Οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να φοβούνται ο ένας τον
άλλο, αλλά να στηρίζονται αμοιβαία, ανταλλάσσοντας εμπειρίες και γνώσεις.
·
Δημοκρατική λειτουργία των σχολείων: Ο έλεγχος των σχολείων πρέπει
να γίνεται από τους συλλόγους των εκπαιδευτικών. Καμία διευθύντρια ή κανένας
διευθυντής δεν γνωρίζει περισσότερα από το σύνολο των εκπαιδευτικών του
σχολείου.
·
Συστηματική επικοινωνία με τους γονείς: Η συνεργασία με το γονεϊκό
κίνημα είναι θεμελιώδης για τη βελτίωση της εκπαίδευσης. Οι σύλλογοι γονέων
μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σχολικής πολιτικής, σε
συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς.
Η εκπροσώπηση των εκπαιδευτικών
στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής παραμένει περιορισμένη. Οι αποφάσεις
λαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο, υπαγόμενες στις στρατηγικές μεγάλων οργανισμών
που διαχειρίζονται τις ανάγκες της αγοράς. Παρ’ όλα αυτά, η συλλογική δράση των
εκπαιδευτικών, σε συνεργασία με τους γονείς, μπορεί να διασφαλίσει την
αυτονομία των σχολείων.
Ο
αγώνας των εκπαιδευτικών ενάντια στην αξιολόγηση δεν είναι απλώς ένας
επαγγελματικός αγώνας. Είναι αγώνας για την υπεράσπιση του δημόσιου σχολείου
και της δημόσιας εκπαίδευσης, ως κομμάτι του γενικότερου αγώνα για τα δημόσια
αγαθά. Όπως οι γιατροί υπερασπίζονται τη δημόσια υγεία, έτσι και οι
εκπαιδευτικοί υπερασπίζονται το σχολείο, διότι εκεί αφιερώνουν το μεγαλύτερο
μέρος της ζωής τους.
Η εκπαίδευση δεν μπορεί να
αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Ο αγώνας των εκπαιδευτικών για ένα πραγματικά
δημόσιο σχολείο αφορά όλη την κοινωνία. Σας ευχαριστώ πολύ.
